زندگانی امیرمومنان (ع)

علی بن ابی طالب (ع)، نخستین پیشوای جهان اسلام که امامت و خلافت او در روز غدیر تثبیت گردید و رهبری جامعه اسلامی پس از درگذشت پیامبر برعهده او گذارده شد.

 

زندگانی علی (ع) را می توان بر پنج بخش تقسیم نمود :

1.  از ولادت تا بعثت پیامبر.

2.  از بعثت تا هجرت.

3.  از هجرت تا وفات پیامبر.

4.  از وفات پیامبر تا خلافت.

5.  از خلافت تا شهادت.

اکنون به گونه ای فشرده درباره هر یک از این پنج فراز از زندگانی امام بحث می کنیم :

1. از ولادت تا بعثت پیامبر

امام در سی ام عام الفیل، یعنی ده سال پیش از بعثت، در « کعبه » خانه خدا دیده به جهان گشود. هنوز پنج سال از عمر او نگذشته بود که پیامبر گرامی او را به خانه خود برد و تربیت او را برعهده گرفت¹ علی (ع) از همان دوران کودکی با پیامبر گرامی بود و پیش از بعثت نیز با پیامبر در عبادت و گزاردن نماز شرکت می کرد².

2. از بعثت تا هجرت

او نخستین کسی است که به پیامبر گرامی ایمان آورد³ و در مدت سیزده سال در مکه در کنار پیامبر بود و وحی الهی را می نوشت و در شب هجرت پیامبر به مدینه، ایثارگرانه در بستر پیامبر خوابید و از این طریق ایمان و اخلاص خود را در طریق اهداف الهی ثابت نمود.

3. از هجرت تا وفات پیامبر

وی در این مدت که از ده سال تجاوز نمی کرد جز در غزوه تبوک که به امر پیامبر در مدینه باقی ماند در تمام غزوات حضور داشت و غالباً در سایه ایثار و فداکاری های وی سپاه اسلام بر سپاه شرک غلبه می نمود.

4. از وفات پیامبر تا خلافت

این دوره از زندگانی علی (ع) که بیست و پنج سال طول کشید دوران سکوت شکوهمند او است. وی در عین آن که به حکومت وقت اعتراض داشت و خلافت را حق خود می دانست، ولی از همکاری و ارشاد و تعلیم احکام خودداری نکرد و خدمات ارزنده ای به جهان اسلام عرضه نمود.

5. از خلافت تا شهادت

پس از قتل عثمان، علی (ع) به تقاضای اکثریت قریب به اتفاق مهاجر و انصار به خلافت برگزیده شد. او نخست از پذیرش این مقام خودداری می کرد ولی سرانجام پس از اصرار مهاجر و انصار زمام خلافت را به دست گرفت.

....

خلافت و زمامداری علی (ع) که سراسر عدل و دادگری و احیاء سنت های پیامبر بود بر گروهی سخت و گران آمد و صفوف مخالفی در برابر وی تشکیل شد. این مخالفت ها سرانجام به نبردهای سه گانه « ناکثین » ، « قاسطین » و « مارقین » منجر گردید.

نبرد با ناکثین

نبرد با ناکثین (پیمان شکنان) از این جهت رخ داد که طلحه و زبیر که با علی (ع) بیعت کرده بودند تقاضای فرمانروایی بصره و کوفه را داشتند ولی امام با درخواست آنان موافقت نکرد. آنان سرانجام مخفیانه مدینه را به عزم مکه ترک کردند و در آنجا با استفاده از ثروت امویان ارتشی تشکیل داده و به بصره رهسپار و آن جا را تصرف نمودند، علی (ع) مدینه را به عزم خلع ید آنان ترک گفت و در نزدیکی بصره نبرد شدیدی رخ داد که با پیروزی علی و شکست « ناکثین » پایان پذیرفت و این همان جنگ جمل است که در تاریخ برای خود سرگذشت گسترده ای دارد.

نبرد با قاسطین

معاویه از مدت ها قبل از خلافت علی (ع) مقدمات خلافت را برای خود در شام تهیه نموده بود. وقتی امام برای خلافت برگزیده شد فرمان عزل او را صادر کرد، و هرگز با ابقاء او بر حکومت شام موافقت نکرد، نتیجه این اختلاف این شد که سپاه عراق و شام در سرزمینی به نام « صفین » به نبرد پرداختند و می رفت که سپاه علی (ع) پیروز شود، اما معاویه به نیرنگ خاصی اختلاف و شورش در میان سربازان علی (ع) پدید آورد. سرانجام پس از اصرار زیاد از جانب یاران علی (ع) امام ناچار تن به حکمیت ابوموسی اشعری و عمروعاص داد که آنان درباره مصالح اسلام و مسلمین مطالعه کنند و نظر خود را اعلام دارند. وضع علی (ع) در پذیرفتن مسئله حکمیت به پایه ای رسید که اگر نمی پذیرفت شاید رشته حیات او گسسته می شد و مسلمانان با بحران شدیدی روبرو می شدند، پس از فرارسیدن موعدی که قرار بود حکمین نظر خود را ابراز دارند، عمروعاص ابوموسی را فریفت و این امر حیله گری معاویه را آشکار ساخت، پس از ماجرای حکمیت تعدادی از مسلمانانی که با حضرت علی (ع) همراه بودند علیه ایشان خروج کردند و امام را برای قبول حکمیتی که خودشان تحمیل کرده بودند مورد انتقاد قرار دادند.

نبرد با مارقین

نبرد با مارقین نبرد با همان گروهی است که علی (ع) را وادار به پذیرش حکمیت کردند، ولی پس از چند روز از کار خود پشیمان شده و او را وادار به نقض عهد و پیمان کردند، اما علی (ع) کسی نبود که پیمان خود را بشکند و نقض عهد نماید. اینان که همان خوارج هستند در برابر حضرت علی (ع) دست به صف آرایی زدند و در نهروان با علی (ع) به جنگ پرداختند. حضرت علی در این نبرد پیروز گشت ولی کینه ها در دل ها نهفته ماند.

علی (ع) سرانجام پس از پنج سال حکومت در شب نوزدهم رمضان چهلم هجری به دست عبدالرحمن ابن مجلم که یکی از افراد مارقین بود به شهادت رسید.

شخصیت علی (ع) بالاتر از آن است که در مقاله ای و یا کتابی بگنجد و کافی است که خلیفه دوم عمر بن خطاب درباره او چنین می گوید :

« عقمت النساء ان یلدن مثل علی بن ابی طالب »

زنان دگر شخصیتی مانند علی نیاورند.

و نیز شبلی شمیل لبنانی پیشوای مادیین عصر خود درباره علی (ع) چنین می گوید :

« الامام علی بن ابی طالب عظیم العظماء نخسه مفرده لم یرلها الشرق و لاالغرب صوره طبق الاصل لاقدیما و جدیده »⁴

امام و پیشوای انسان ها علی بن ابی طالب، بزرگ بزرگان و یگانه نسخه ای است که با اصل خود (پیامبر عالیقدر اسلام) مطابق است و هرگز شرق و غرب نسخه ای مطابق علی (ع) در گذشته و حال ندیده است.

همچنین جرج جرداق نویسنده لبنانی درباره امام می گوید :

« ماذا علیک یا دنیا لو حشدت قواک فاعطیت فی کل زمن علیا بعقله و لسانه و ذی فقار »⁵

چه می شد ای روزگار قدرت ها و نیروهای خود را بسیج می کردی و در هر دوره ای انسانی مانند علی (ع) از نظر عقل و خرد، روح و روان سخن و بیان، قدرت و شجاعت به جامعه بشری تحویل می دادی؟.

اکنون با کمال پوزش از خوانندگان گرامی این فصل از فصول تاریخ اسلام را به پایان رسانیده، امید است مبسوط آن را در کتابهایی که در این زمینه نگاشته شده است مطالعه بفرمایید.

1. سیره ابن هشام  ج1  ص246.

2. نهج البلاغه  خطبه قاصعه  شماره 187  ط عبده.

3. تاریخ طبری   ج1  ص212  و کامل ابن اثیر ج 2 ص 22.

4. صوت العداله الانسانیه  ج1 ص37.

5. صوت العداله الانسانیه  ج1 ص49.